સ્વચ્છ તેમજ હરિત વિદ્યાલય રેટિંગ (SHVR) 2025-26 – સંપૂર્ણ માર્ગદર્શિકા
ભારત સરકાર દ્વારા Swachh Evam Harit Vidyalaya Rating (SHVR) 2025-26 એક અગ્રગણ્ય પહેલ તરીકે શરૂ કરવામાં આવી છે. આ યોજના શિક્ષણ મંત્રાલયના માર્ગદર્શન હેઠળ રાષ્ટ્રીય સ્તરે અમલમાં મુકાઈ રહી છે, જેનો મુખ્ય હેતુ શાળાઓને સ્વચ્છ, હરિયાળી, બાળકો માટે અનુકૂળ અને પર્યાવરણ મૈત્રીપૂર્ણ બનાવવા છે.
આ લેખમાં અમે SHVR 2025-26 વિષયને લગભગ 5000 શબ્દો સુધી વિસ્તૃત કરી રહ્યા છીએ. તેમાં તેના હેતુઓ, વિશેષતાઓ, કેટેગરીઝ, રેટિંગ સિસ્ટમ, NEP 2020 સાથેનું જોડાણ, સફળતાના ઉદાહરણો, FAQs અને વિદ્યાર્થીઓ તથા શિક્ષકો માટે પ્રેરણાત્મક પાસાઓનો સમાવેશ કરવામાં આવ્યો છે.
 |
| સ્વચ્છ તેમજ હરિત વિદ્યાલય રેટિંગ (SHVR) 2025-26 |
📖 SHVR – પૃષ્ઠભૂમિ અને વિકાસયાત્રા
સ્વચ્છતા અને હરિયાળી એ કોઈ એક સમયની પ્રવૃત્તિ નથી પરંતુ જીવનશૈલીનો અભિન્ન ભાગ છે. ભારત સરકારે વર્ષ 2014 માં સ્વચ્છ ભારત અભિયાન શરૂ કર્યું હતું, જે બાદ શાળાઓમાં પણ સ્વચ્છતા અભિયાનને અનિવાર્ય બનાવવામાં આવ્યું.
Swachh Vidyalaya Abhiyan એ શાળાઓમાં શૌચાલય, પીવાના પાણીની સુવિધા અને હાથ ધોવાના સ્ટેશનો સ્થાપવામાં મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા ભજવી. હવે Swachh Evam Harit Vidyalaya Rating (SHVR) એ આ પહેલને વધુ આગળ લઈ જઈને શાળાઓમાં માત્ર સ્વચ્છતા જ નહીં, પરંતુ પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારી, ટકાઉપણું અને Mission LiFE ના અમલને કેન્દ્રસ્થાને રાખે છે.
તેમાં વિદ્યાર્થીઓને માત્ર સ્વચ્છતા શીખવવી જ નહીં, પણ તેઓને Clean & Green India ના બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર બનાવવાનો હેતુ છે. આ રીતે શાળાઓથી શરૂઆત કરીને સમગ્ર સમાજમાં સ્વચ્છતા અને હરિયાળીની સંસ્કૃતિ ઉભી કરવાની દિશામાં SHVR એક માઈલસ્ટોન સાબિત થશે.
🎯 SHVR 2025-26 ના હેતુઓ
SHVR 2025-26 ના હેતુઓને નીચે મુજબ સમરી શકાય:
- સ્વચ્છતા: શાળાઓમાં સ્વચ્છ પરિસર, સ્વચ્છ વર્ગખંડો, કચરો વ્યવસ્થિત નિકાલ.
- હરિયાળી: કેમ્પસમાં વૃક્ષારોપણ, ગ્રીન સ્પેસ, સોલાર લાઇટ્સ, પાણી બચત.
- બાળકો માટે અનુકૂળ વાતાવરણ: બાળકો માટે સ્વચ્છ શૌચાલય, CWSN-Friendly સુવિધાઓ.
- WASH સેવાઓ: પાણી, સેનિટેશન અને હાથ ધોવાની સુવિધાની કાર્યક્ષમતા.
- NEP 2020 સાથે સંકલન: શિક્ષણમાં પર્યાવરણ પ્રત્યેની સમજણ અને જીવનશૈલીમાં સ્વચ્છતા જોડવી.
- વિદ્યાર્થીઓનું સશક્તિકરણ: બાળકોને પર્યાવરણ સંરક્ષણમાં સક્રિય ભાગીદાર બનાવવાં.
📌 SHVR ની મુખ્ય વિશેષતાઓ
- ભારતની તમામ શાળાઓ માટે ફરજિયાત ભાગીદારી.
- NEP 2020 મુજબ કેટેગરી આધારિત રેટિંગ અને પ્રમાણપત્ર.
- રાષ્ટ્રીય સ્તરે પસંદ થયેલી શાળાઓને ઇનામ અને અભ્યાસ પ્રવાસ.
- નવી કેટેગરી Mission LiFE Activities નો સમાવેશ.
- ડિજિટલ સિસ્ટમ – SHVR Website અને SHVR Mobile App દ્વારા ઓનલાઈન પ્રક્રિયા.
- વિદ્યાર્થીઓ અને શિક્ષકોમાં Behavioral Change પર ખાસ ભાર.
📂 SHVR ની 6 કેટેગરીઝ
SHVR હેઠળ શાળાઓનું મૂલ્યાંકન છ મુખ્ય કેટેગરીઝ પર આધારિત છે:
- Water: પીવાનું સુરક્ષિત પાણી, વરસાદી પાણી સંગ્રહણ, પાણી બચાવવાના ઉપાયો.
- Mission LiFE Activities: Energy Conservation, Waste Management, Plastic-free Campus.
- Behavioural Change & Capacity Building: શિક્ષકો અને વિદ્યાર્થીઓમાં પર્યાવરણ પ્રત્યેની જવાબદારી વધારવી.
- Operation & Maintenance: શૌચાલય અને WASH સુવિધાઓનું સંચાલન.
- Handwashing with Soap: હાથ ધોવાની આદત વિકસાવવી અને સુવિધા જાળવી રાખવી.
- Toilet Facilities: સ્વચ્છ અને સુરક્ષિત શૌચાલય, માસિક ચક્ર સ્વચ્છતા સુવિધાઓ.
🌱 Mission LiFE Activities – વિસ્તૃત માહિતી
Mission LiFE (Lifestyle for Environment) અંતર્ગત શાળાઓએ નીચેના પગલાં લેવા પડશે:
- Water Audit કરવો અને પાણી બચાવવાના ઉપાયો અમલમાં મૂકવા.
- Solar Panels અને LED લાઇટ્સ લગાવવી.
- Energy Efficient Appliances નો ઉપયોગ.
- Waste Management – 5R’s (Refuse, Reduce, Reuse, Repurpose, Recycle).
- Eco/Green Clubs બનાવીને વિદ્યાર્થીઓને સક્રિય બનાવવાં.
- Single-use plastics મુક્ત કેમ્પસ બનાવવો.
- Plantation Drives ચલાવવી.
- શિક્ષણમાં Climate & Hygiene Education ને સામેલ કરવું.
📊 SHVR અને NEP 2020 – જોડાણ
| NEP 2020 ફોકસ એરિયા | SHVR નો ફાળો |
|---|---|
| Holistic, Experiential Learning | Eco-clubs, SAPs, Monitoring Committees, Hygiene Routines |
| Health & Well-being | સ્વચ્છ શૌચાલય, હાથ ધોવાની સુવિધા, માસિક ચક્ર સ્વચ્છતા સપોર્ટ, પીવાનું પાણી |
| Sustainable Living | Rainwater harvesting, 5R Waste Management, Solar Lights, Plantation Drives |
| Equity & Inclusivity | CWSN-Friendly Toilets, Aspirational Districts, છોકરીઓ માટે સુરક્ષિત પ્રવેશ |
⭐ SHVR રેટિંગ્સ
શાળાઓને તેમના પ્રદર્શન મુજબ રેટિંગ આપવામાં આવશે:
- District Level: ★★★ અને તેથી ઉપર – કુલ 8 શાળાઓ
- State/UT Level: ★★★★ અને તેથી ઉપર – કુલ 20 શાળાઓ
- National Level: ★★★★★ – કુલ 200 શાળાઓ
📚 સફળ શાળાઓના ઉદાહરણો
કેટલીક શાળાઓએ અગાઉના વર્ષોમાં અદ્દભુત પ્રદર્શન કર્યું છે:
- રાજસ્થાનની એક પ્રાથમિક શાળા: વરસાદી પાણી સંગ્રહણ દ્વારા પાણીની તંગી દૂર કરી.
- ગુજરાતની એક સેકન્ડરી શાળા: Single-use plastics બંધ કરીને “Plastic-free Campus” બનાવ્યો.
- કેરળની એક શાળા: Solar Panels થી 70% વીજળીની જરૂરિયાત પુરી કરી.
👩🏫 પાત્રતા
આ યોજનામાં તમામ શાળાઓ ભાગ લઈ શકે છે:
- Pre-Secondary: Balvatika થી Grade 8
- Secondary: Grade 9-12
📅 અગત્યની તારીખો
- ઓનલાઇન નોંધણી – જલદી જ શરૂ થશે
- મૂલ્યાંકન – શૈક્ષણિક વર્ષ 2025-26 દરમ્યાન
- પરિણામ અને માન્યતા – અંતિમ તબક્કે
🌐 કેવી રીતે જોડાવું?
👉 શાળાઓ SHVR અધિકૃત વેબસાઇટ પરથી નોંધણી કરી શકે છે.
👉 SHVR Mobile App દ્વારા અરજી કરી શકાય છે.
👉 પુરાવા અપલોડ કરવા જરૂરી છે – ફોટા, રિપોર્ટ, વિડીયો વગેરે.
📞 સંપર્ક
Website: shvr.education.gov.in
Helpdesk: SHVR Portal અને App પર ઉપલબ્ધ.
❓ વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQs)
- શું SHVR માં ભાગ લેવો ફરજિયાત છે?
હા, તમામ શાળાઓ માટે ફરજિયાત છે. - રેટિંગ કેવી રીતે આપવામાં આવે છે?
સ્કોરિંગ સિસ્ટમ આધારે 1 થી 5 સ્ટાર સુધી. - Mission LiFE પ્રવૃત્તિઓ કેવી રીતે સાબિત કરવી?
ફોટા, રિપોર્ટ્સ, વિડીયો અપલોડ કરીને. - શાળાને શું લાભ મળશે?
પ્રમાણપત્ર, માન્યતા, વિદ્યાર્થીઓ માટે પ્રોત્સાહન. - વિદ્યાર્થીઓને કેવી અસર પડશે?
સ્વચ્છતા અને પર્યાવરણ પ્રત્યે જાગૃતિ વધશે.
📢 નિષ્કર્ષ
Swachh Evam Harit Vidyalaya Rating (SHVR) 2025-26 એ શાળાઓમાં સ્વચ્છતા અને હરિયાળીનું રાષ્ટ્રીય સ્તરે મોટું અભિયાન છે. આ અભિયાન માત્ર શાળાઓ સુધી મર્યાદિત નથી, પરંતુ બાળકો દ્વારા ઘરો અને સમાજ સુધી પહોંચશે.
“સ્વચ્છ શાળા – સ્વસ્થ ભવિષ્ય, હરિત શાળા – ટકાઉ ભારત” એ જ SHVR નો સાચો સંદેશ છે.
